Gałęź ta medycyny zajęła mnie ogromnie, wychowana w dostatkach¹ wypieszczona w domu, przez męża², z całą gorliwością oddałam się pracy, z zaparciem się siebie, oczekiwałam chwili kiedy szłam do szpitala, wychodziłam smutna. Cieszyłam się nadzieją że będę mogła pomagać ludziom, ulżyć cierpieniom. Wychowana w surowych zasadach moralności, religii, patrzałam na świat różowo. Byłam szorstką, dziką, od ludzi uciekałam, nie miałam w sobie w życiu nic kobiecego, ubrać się było dla mnie karą. Ambicyą moją całe życie była nauka, poezya, malarstwo, żadne ziemskie namiętności. Naraz trzeba się było uczyć mówić, by przyzwyczaić się do banalnych rozmów, do których miałam całe życie awersyą, by uprzyjemnić przykrość leczenia; myśleć o tem by kapelusz nie był krzywo, wyrzec się zasad i przekonań. Od pierwszej chwili postanowiłam badać ludzi, wybitniejsze pacjentki opiszę, oraz wpływ jaki wywarły na mnie.Nigdy niepewna siebie, pomimo gruntownej znajomości przedmiotu, pierwsze pacjentki, prawie, że odmawiałam i cieszyłam się kiedy odchodziły. Teorya, bez praktyki samoistnej, zdawała mi się niczem. Kiedy pierwszy raz, miałam pójść do obcego domu, straszne uczucia mną miotały, wyrzekłam się swego ja, przeszłości, tradycyi, ale to w teoryi, ta myśl, że mi ktoś może ubliżyć! Postanowiłam sobie śmiało, a nogi i ręce mi drżały, z głową do góry iść na pierwszy ogień. Pierwszą moją pacjentką, była na szczęście gąska bogata z gminu, która sobie uważała za zaszczyt mnie u siebie mieć „bo pewno bywam u całej arystokracyi”. Raziło mnie to ciągłe ściskanie rąk ludzi obcych, a paliły wsuwane pieniądze. Wstydziłam się, jakby ktoś mi jałmużnę dawał. Straszne to jest brać się do pracy ludziom zepsutym dostatkami W pierwszym roku wybitniejsze były; tylko jedna kobieta 60 letnia, która kazała podziwiać swe kształty, nawiasem mówiąc zwiędły wdzięk, wzbudzało to we mnie wstręt, i brzydziłam się jej jako moralnie zepsutey. Śmieszną mi się wydała również pewno coś około tego, która

w obec mnie udawała młodą, twarz massowała, dla świeżości, mówiła ciągle o miłościach swych, syna draba, uważała za dziecko kiedy, wchodziłam mówiła „leve toi”³ i raz, kiedy ten chłopiec odważył się do mnie uśmiechnąć, przeprosiła mnie że chwilowo wyjeżdża, zdawało mi się to tak, głupim, ja która, nie rozumiem co flirt, co się podobać i uważają mnie za kobietę Ludzie w salonie są […] jak w sypialni. Dama jedna, która dla blagi wydawała setki, raz prosiła mnie by jej dać trochę kremu, bo Jej rąk nie kremowałam, a kiedy chciałam wziąść bilet wizytowy, krzyknęła, że szkoda, jakież to nizkie! Były to wszystkie jeszcze skromne pacjentki, nie pamiętam już co prawda ich usposobień. W końcu pierwszego roku praktyka zaczęła mi się poprawiać i dawać mi robić obserwacye nad kobietami, ich charakterem uczciwością itp. Poszłam do pewnego domu⁴, zastałam dwie młode kobiety o g 9 r w łóżkach, jedna leżała dla wywołania efektu. Wzięłam je za kokoty, dwie siostry, jeden mąż o którym się nie mówi, puste uśmiechnięte, serdeczne z osobą nieznajomą z niesmakiem rozmawiałam z niemi, wtenczas na punkcie moralności byłam jeszcze bardzo surową. Po kilku dniach przekonałam się z biletu wizytowego jednej, że należy do tutejszej arystokracyi, nazwisko znane, dawało rękojmię, że się można z niemi bliżej zaznajomić. Obserwacye mnie nie myliły, że tamta źle żyje z mężem. Otóż ta pani C. otworzyła mi oczy, kpiła z mej naiwności. Hania, młoda, inteligentna, zapałała do mnie miłością jakąś nieznaną dla mnie, pieszczoty Jej denerwowały mnie strasznie, tak że postanowiłam Ją porzucić, chciałam być zawsze trzeźwą. Nic nie pomogło, tak mnie strasznie opętała, działała mi na zmysły, ciągłemi całusami, kwiatami, listami pełnemi miłosnych zapewnień. Ja Ją pokochałam, ale w tym stosunku było coś nienaturalnego, było to więcej jak przyjaźń, miłość która rujnuje. Pod jej wpływem zaczęłam się zmieniać, zapatrywać inaczej na kobiety lekkie, nie dziwiłam się że mają kochanków, tłomaczyłam je, a nawet broniłam. Nie widziałam Jej ośm miesięcy, wywietrzała mi z głowy. Po pierwszym uściśnieniu ręki miłość się wzmogła, doszła do najwyższej potęgi.

Ta chwila rozluźniła nas, chciałam się otrząsnąć z tego, zanadto Ją kochałam nie mogłam. Zrywałam ciągle, zawsze mnie przebłagała. Mam naturę męzką, poznałam ładniejsze, zaczęłam patrzeć na Nią bez okularów, zmysły pociągały do Niej, ale z całym cynizmem wyznała mi że ma kochanka widząc u Niej brak zasad moralnych, religijnych, pełną obłudę, poznawszy, że byłam narzędziem Jej zmysłów, że namiętność Jej nie zna granic, po za tem jest to zero, egoistka, u której niema nic świętego, lekkomyślna, zrobiła na mnie wrażenie zwyczajnej kokoty i zerwałam z Nią tą razą chyba niepowrotnie. Trzy lata trwał ten stosunek niezwyczajnej przyjaźni.
Jednocześnie z p. C. miałam aktorkę, naiwna dosyć jeszcze byłam, prosiła by Ją uważać za osobę prywatną, że ma starego męża ja będę Jej młodym mężem, nie rozumiałam wtenczas tego znaczenia, wierzyłam w Jej niewinność lubiłam Ją bardzo, oświadczała mi się również z miłością, czerwieniła się na mój widok, „J’était du grecque pour moi”⁵. Raz będąc u Niej spotkałam Jej kochanka, który był wraz z żoną, plunęłam Jej w oczy i znajomość skończona. Siedziałam z niemi naumyślnie parę godzin, by to co się czyta widzieć w  życiu. Bezczelność tej kobiety i przyjaźń Jej dla żony swego kochanka w obec Niego, przechodzi granice pojęcia ludzkiego, przytem głupota tej żony. Rok miałam dopiero praktyki, ale dosyć już doświadczenia, postanowiłam być ostrożną w znajomości. Zjawiła się u mnie kobieta znana w świecie naukowym i złych obyczajów, uciekałam z początku jak od zarazy. Złe z blizka, czyli djabeł nie tak zły jak go malują. Przyzwoitem obejściem swoim wykształceniem i inteligencyą potrafiła mnie tak ująć, że przekładałam Jej towarzystwo, jak wszystkich najmoralniejszych kobiet. Obcowanie z Nią przez rok cały codzień, zmieniło mnie do gruntu. Otworzyło mi oczy na świat, zaczęłam bronić namiętności ludzkie, a nigdy potępiać. Panów nie będę opisywać, bo prawie każdy uważał mnie za kobietę, co mi w końcu odebrało swobodę, i najczęściej widząc, że ze mnie zły materyał, więcej się nie zjawiali.

P. X. pacjentka moja z którą zaprzyjaźniłam się bardzo, mająca synów dorosłych, zdawała mi się uosobieniem cnoty. W rok, od naszej znajomości, dowiedziałam się dokładnie o Jej kochanku, dla czego Jej to przebaczam, nie wiem, ale nic mnie od Niej oddalić nie może. Uważam, że większa część kobiet są histeryczkami.
Bywałam w domu bogobojnym, skromnym, pani domu wdowa, czerwieniła się i wyrabiała przy massażu niemożebnie, raz mnie za nogę złapała. Nie wiem co we mnie upatrują męzkiego, jedna z aktorek, jak mi mówiono wściekała się za mną, cóż, kiedy mnie się przez cztery lata podobały tylko dwie, jedna wzajemnie, a drugiej duma moja nie pozwalała tego wyjawić. P.X. typ parweniuszki, którą musiałam kpić co chwila udającą świętą, a mąż umarł ze zmartwienia, wszystkie wróble na dachu śpiewają o Jej miłostkach. Kokotka z gminu, która mi spokoju nie dawała swoją miłością, że Ją musiałam wyrzucić za drzwi. Kokota, która mi zaimponowała swoim odezwaniem się, że schyla czoło przed cnotami, ale sama nią nie jest. Dużo, dużo typów o których mi się pisać nie chce. Kokota, którą znam opowiada mi o sobie jako o swoim sobowtórze z podobieństwa, i opowiada swoje zdrady niby innej, bezczelność nie do uwierzenia. Za pieniądze dużo wymagają widzenia, wszystkie te kokoty są tak strasznie zdenerwowane. Znudziło mnie to wszystko, zapragnęłam porządnej kobiety. Ucieszyłam się, przyszła piękna, ród widać po ręku i ciele. W mowie cynizm najwyższy, dla tego myślałam że żartuje. Ta kobieta sprzedaje się, mając męża i dziecko, z zimną krwią dla fatałaszków. Jakież rozczarowanie! Od dwóch miesięcy poniża mi się w listach, nie może się zebrać na zapłacenie kilkunastu rubli. Brzydzę się zwykle fantazyą, jak mi się podoba pacjentka zapominam, że pracuję na chleb, poświęcam całe moje siły i czas by Ją zadowolić. Przy moich strasznych cierpieniach moralnych, borykaniu się z losem i materyalnych okropnych troskach, są chwile gdzie tylko, zdaje mi się samobójstwo mogło by kres położyć memu

męczeństwu, na które niemam odwagi i chciałabym wychować dzieci, muszę mieć coś co by, chwilami myśli moje, które nieraz zabiją, bo łzy tłoczą się, a uśmiech na twarzy, by nie wywołać litości, każde słowo, nieraz jest dla mnie męką, a muszę mieć zawsze humor. Krwawą bo trudniejszą jak na scenie, bo nie rozpustną a straszną, ale mi płacą za to, muszę powtarzam coś mieć by zapomnieć na chwilę o wszystkiem. Od trzech lat było moim marzeniem dostać jedną z Pań o której piękności i elegancyi tyle słyszałam. Przypadek zrządził że po mnie przysłała. Każda nowa pacjentka spać mi nie daje. Nowy dom nowi ludzie, myśl czy ja Jej co pomogę, jak się ze mną obejdzie. Gościnność u nas czasem bywa za wielka i serdeczna, o tej damie właśnie słyszałam, że duma Jej przechodzi granice. Z bijącym sercem poszłam do Niej. Mars na czole oznaką dumy, przyjęcie grzeczne ale wyniosłe oblały mnie lodem. Grzeczność Jej ujmowała mnie, nieraz krew się we mnie burzyła na myśl, że nigdzie takich form nie przechodziłam, chociaż bywam w najwyższych sferach, ale mars zaczął znikać, słodycz w obejściu dziwna wrodzona dobroć, niezwyczajna delikatność i piękność ciała przyciągały mnie do Niej tak, czekałam tej chwili kiedy do Niej idę, a zawsze mi było za prędko wyjść. Przyzwyczaiłam się do Niej i przywiązałam tak, że wrogiem moim był ten, który ważył o Niej nie mówić wszystko dobre. Gdyby popełniła grzech śmiertelny, poszła bym za Nią w piekło i stanęła bym po Jej stronie. Kiedy nadeszła chwila rozstania, nie mogłam sobie miejsca znaleść, smutek mnie opanował straszny. Myśl, że może Jej już nigdy nie zobaczę. W kilka dni dopiero ocknęłam się, przyszło mi na myśl, że z chwilą kiedy Ci, Ta, którą uwielbiasz zapłaciła zapomniała o Twoim istnieniu, o dowodach Twej dobroci względem Niej, jakie Jej dawałaś w staraniu się o zadowolnienie Jej, grzeczność Jej to dobre wychowanie, dobroć jak dla każdej swojej służącej okazuje, to mnie otrzeźwiło, i nakazało milczeć wszystkim moim uczuciom, mojej filozofii, a jednak tak trudno mi o Niej zapomnieć.

W tym samym czasie zaczęłam bywać u biblijnej⁶ Judyty z ubioru, zbogaceni ludzie przemysłowcy, którym służba mówi „jaśnie Pani, a podaje list w ręku, chcą być panami, ale nie umieją, wprost do operetki. Wszystkie typy, o których by można pisać tomy są niczem w porównaniu z tą, która była u mnie w tych dniach. Kobieta tęga zdrowa z sfer najlepszych 48 lat, która raz już u mnie była przed dwoma laty, zakochała się że zwarjowała na punkcie piękności, od dwóch lat straciła 8 tys. rubli na leczenie dwa razy się truła, a nawet dwa razy Dr. K. operował Jej twarz, by Jej rozum do równowagi doprowadzić, korzystając z Jej warjacey i mnie obiecywała Bóg wie co by się podjąć coś Jej poradzić na młodość, ale sumienie nie pozwala mi na to, zrobiła na mnie wrażenie przygnębiające, mówiąc ciągle, że jest warjatką i zdenerwowała strasznie. Dałam Jej dwa papierosy na uspokojenie. Typ kobiety zwierzę. Kobieta zrujnowana fizycznie, trzy miesiące po operacyi, figura księdza, kości i zkóra, ciągle się boi, że Ją obmówią. Powiada: „ja to byłam taka łakoma to, ślinka Jej idzie kiedy to mówi, że byłabym 10 razy dziennie, gdyby pierwszy mąż był chciał”, a drugi trzy godziny po ślubie (60letni) powiedział Jej że jest zanadto wyczerpany i żyć z Nią nie może. Tej kobiety myślą jedynie jest kto z kim żyją!
Setki osób, które widzę z któremi rozmawiam, zrobiły ze mnie innego człowieka. Dziwię się jak ktoś mi cytuje porządną kobietę do tego stopnia nawet, że dzisiaj imię nowożeńca pewnej rodziny arystokratyczney zwróciło moją uwagę i pytałam się gdzie Ojca szukać i nie omyliłam się. W rodzinie śmieją się, że się nudzę w towarzystwie porządnych kobiet, co niestety prawda! Przyzwyczaiłam się do lekkich rozmów, niema dla mnie tajemnic.

Z zimną krwią słucham opowiadań Panów z życia ich, coby dawniej było mnie raziło i nikt by sobie nie był pozwolił bez obrazy mi to opowiedzieć. Nie dziwię się niczemu. Bronię wszystkie kobiety, chyba że nie lubię. Pacjentki, które lubię ubieram w cnotę, albo tłumaczę, że gdyby były świętemi, nie miały by dla mnie uroku. Każdemu wolno robić co mu się podoba, zawsze znajduję okoliczności łagodzące. Niema dla mnie nic złego, zobojętniałam na wszystko. Za dużo wiem. Znam życie i ludzi z doświadczenia. Wszedłszy do przedpokoju wiem jaki porządek domowy. Po służbie poznam Pana. Byłam człowiekiem, ludzi ze mnie zrobili obumarłą na wszystko, wszystkie poczucia ludzkie we mnie zmartwiały. Dużo mam wrażeń, zawsze pamiętam najlepiej ostatnią pacjentkę jeśli sympatyczna, ale tylko jednej na prawdę zapomnieć nie mogę.
Och, jakie straszne refleksje przyszły mi do głowy nad formami światowemi. W tej chwili wróciłam z kolei, pacjentkę, którą tak niezwyczajnie polubiłam postanowiłam zobaczyć raz jeszcze, pierwszy raz ubraną, a może już Jej nie zobaczę nigdy. Stojąc, zdaleka ucieszyło mnie, że obsypana kwiatami bo tego warta, ale pierwszy raz w życiu byłam zazdrosną, widząc jak inni Ją całują, żegnają, ja która może szczerzej i serdeczniej nie dla formy życzyłam Jej szczęśliwej podróży, mogłam się przyjrzeć zdaleka, bo byłam tylko u Niej płatna, której zapewne na ulicy nie zna, jakież to straszne uczucie? jakie myśli nasuwają się, dopiero czuje się dla Rodziców wymówką, że mając rodzinę w najwyższych sferach przez skromność wycofali się z Niej, a w człowieku odzywa się ta rodowa duma! Ta nicość na świecie! Rodzimy się i umieramy jednakowo. Ta myśl, że przez kilka tygodni dotyka się Jej ciała z dużą swobodą, że Ją się lepiej zna jak wszyscy Ją otaczający, bo się Ją widzi piękną, naturalną, jak Ją Pan Bóg stworzył, świeżą po przebudzeniu, kiedy kobieta ma najwięcej uroku, a z chwilą kiedy Ci zapłaci nie wolno Ci rzucić „szczęśliwej podróży”. Ja jednak wpatrywałam się w Nią cały czas, jak biedny kochanek, który