SZPITALE. XIX wiek przyniósł istotne przekształcenia w funkcjonowaniu szpitali na ziemiach polskich i w całej Europie. Do końca XVIII stulecia szpitale były zarządzane i prowadzone przez kościół i zakony. Służyły nie tyle jako placówki w których leczono chorych, ale przede wszystkim jako miejsce schronienia i opieki dla ubogich. (Katarzyna Milik, Wpływ Kościoła katolickiego na rozwój szpitalnictwa polskiego w XVI–XIX wieku, „Zeszyty Historyczne” 2019, t. 18, s. 69–84). Na przełomie XIX wieku oprócz sekularyzacji szpitali i sprowadzenia kleru do funkcji wyłącznie opiekuńczej, nastąpiły również zmiany na poziomie administracyjnym. Rozpoczęto wydzielanie odrębnych oddziałów: położniczych, dziecięcych, okulistycznych, psychiatrycznych, chorób wewnętrznych, chorób wenerycznych i innych. Wprowadzono urzędy kontroli. Stopniowo poprawiały się warunki w szpitalach pod względem higieny, wyposażenia, wyżywienia i poziomu opieki lekarskiej (Elżbieta Mazur, Szpitale w Królestwie Polskim w XIX wieku, Warszawa 2008). Zmiany te wiązały się przede wszystkim z rozwojem medycyny, ale także z ewolucją w przestrzeganiu zasad zachowania zdrowia i czystości (Teodor Jarnatowski, Hygiena czyli Nauka o zdrowiu, Poznań 1878; Anita Napierała, Higiena prywatna w polskich publikacjach popularnych i popularnonaukowych w drugiej połowie XIX i na początku XX wieku. Koncepcje i porady, Poznań 2018). Poziom świadomości w kwestiach higieny uzależniony był od stratyfikacji społecznej – znacznie szybciej wdrażały ją osoby mające dostęp do literatury naukowej, popularnonaukowej i zagranicznych nowinek. Bogaci pacjenci nie przebywali w szpitalach – opiekę medyczną zapewniano im w zaciszu domowym. W XIX wieku w Królestwie Polskim szpitalnictwo dynamicznie się rozwijało. W latach 1832–1870 powstało kilkadziesiąt nowych placówek leczniczych, w Warszawie do roku 1867 funkcjonowało ich czternaście. W 1870 roku szpitale zostały podporządkowane władzom carskim. Od 1816 roku na Uniwersytecie Warszawskim działał Wydział Lekarski, a po jego zamknięciu w 1857 roku uruchomiono Akademię Medyko-Chirurgiczną. Absolwenci kierunków medycznych często zasilali kadrę warszawskich szpitali. Początkowo pracowali nieodpłatnie, następnie otrzymywali niewielkie pensje, a w połowie stulecia ich wynagrodzenia zostały określone odgórnymi przepisami. Kwestia praktyk studenckich i zawodowych nie została uregulowana w XIX wieku (Małgorzata Osiecka, Szpitale warszawskie w świetle akt Komisji Województwa Mazowieckiego z lat 1815–1867, „Miscellanea Historico-Archivistica” 2017, t. 24, s. 207–221). Pomimo wielu zmian poziom opieki lekarskiej oraz wyposażenia i czystości pod koniec stulecia nie był jeszcze odpowiedni. Powoli zmieniała się również świadomość społeczna, w której szpitale nadal funkcjonowały jako przytułki i miejsca opieki. Jeszcze w 1897 roku czasopismo naukowe „Ateneum” donosiło o ludziach ubogich i niedołężnych, którzy w miesiącach zimowych szukali schronienia w szpitalach: „[…] ubodzy tej kategorii przyjęci do szpitala być nie mogą, nie powinni. A jednak są przyjmowani i nie bywają wydalani, pomimo stwierdzenia nieuleczalności, po prostu dlatego, że lekarz często nie ma serca wyrzucić na bruk biedaka, który choć nie potrzebuje właściwego leczenia, ale potrzebuje przecież opieki i który nie ma gdzie się podziać” (Ludomir Grendyszyński, Opieka nad biednymi i domy schronienia, „Ateneum” 1897, t. 3, z. 8, s. 198–210).